Ιστορία
Η κοινότητα του Πωμού βρίσκεται 60 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου στη γεωγραφική περιφέρεια της Τηλλυρίας.
Το χωριό είναι κτισμένο δίπλα στη θάλασσα, σε μέσο υψόμετρο 10 μέτρων. Δυόμισι περίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικά το υψόμετρο φθάνει τα 600 μέτρα (κορφή Χίλλ Τοπ), αλλά και σε απόσταση 5 περίπου χιλιομέτρων νοτιοανατολικά του Πωμού, πολύ κοντά στα διοικητικά του όρια, υψώνεται ο Λωρόβουνος, που το ύψος του φθάνει τα 670 μέτρα.
Ο Πωμός δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 440 χιλιοστόμετρα και στην περιοχή του καλλιεργούνται εσπεριδοειδή, μπανάνες, αμυγδαλιές, αβοκάντο, καρυδιές, ελιές, λίγα λαχανικά και φιστίκια. Στην περιοχή υπάρχουν πολλές ακαλλιέργητες εκτάσεις που καλύπτονται από φυσική βλάστηση όπως πεύκα, ξισταρκές και θυμάρι. Τα νότια του χωριού περιλαμβάνονται στο κρατικό δάσος της Πάφου.
Από συγκοινωνιακής άποψης ο Πωμός βρίσκεται δίπλα στον παραλιακό δρόμο Πόλης – Ξερού. Μέσω του δρόμου συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Παχύαμμος (5 χμ) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Νέα Δήμματα (5 χμ) και μέσω του με την Πόλη (20 χμ).
Το χωριό είναι κτισμένο δίπλα στη θάλασσα, σε μέσο υψόμετρο 10 μέτρων. Δυόμισι περίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικά το υψόμετρο φθάνει τα 600 μέτρα (κορφή Χίλλ Τοπ), αλλά και σε απόσταση 5 περίπου χιλιομέτρων νοτιοανατολικά του Πωμού, πολύ κοντά στα διοικητικά του όρια, υψώνεται ο Λωρόβουνος, που το ύψος του φθάνει τα 670 μέτρα.
Ο Πωμός δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 440 χιλιοστόμετρα και στην περιοχή του καλλιεργούνται εσπεριδοειδή, μπανάνες, αμυγδαλιές, αβοκάντο, καρυδιές, ελιές, λίγα λαχανικά και φιστίκια. Στην περιοχή υπάρχουν πολλές ακαλλιέργητες εκτάσεις που καλύπτονται από φυσική βλάστηση όπως πεύκα, ξισταρκές και θυμάρι. Τα νότια του χωριού περιλαμβάνονται στο κρατικό δάσος της Πάφου.
Από συγκοινωνιακής άποψης ο Πωμός βρίσκεται δίπλα στον παραλιακό δρόμο Πόλης – Ξερού. Μέσω του δρόμου συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Παχύαμμος (5 χμ) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Νέα Δήμματα (5 χμ) και μέσω του με την Πόλη (20 χμ).
Στα βόρεια του χωριού σε απόσταση 2 χιλιομέτρων βρίσκεται το Ακρωτήρι του Πωμού, που πήρε το όνομά του από το χωριό. Η διαδρομή από τη Πόλη μέχρι το Άκρον Πωμού, όπως είναι γνωστό, θεωρείται η πιο γραφική διαδρομή στη Κύπρο.
Το χωριό περιλαμβάνεται στο Αρδευτικό Έργο Χρυσοχούς, από το οποίο έχει ωφεληθεί, στα πλαίσια της δεύτερης φάσης του, με την άρδευση και άλλων σημαντικών εκτάσεων γης στην παραλιακή περιοχή του.
Η παράκτια θέση του χωριού συνέβαλε στην ανάπτυξη της αλιείας. Στην παραθαλάσσια περιοχή δίπλα στο άκρον Πωμού λειτουργεί αλιευτικό καταφύγιο το οποίο φιλοξενεί τις ψαρόβαρκες των κατοίκων της περιοχής.
Το χωριό γνώρισε συνεχή πληθυσμιακή αύξηση. Το 1881 οι κάτοικοι του χωριού ήσαν 183 αλλά 100 χρόνια αργότερα οι κάτοικοι αυξήθηκαν στους 543. Στην τελευταία απογραφή που έγινε το 2001 οι κάτοικοι της κοινότητας ανήλθαν στους 568.
Το χωριό υπήρχε με την ίδια ακριβώς ονομασία κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως Pomo . Μερικοί ερευνητές και μελετητές γράφουν το χωριό στον τύπο Πομός, πράγμα όμως που δεν εξηγείται ετυμολογικά. Αντίθετα, ορθή φαίνεται να είναι η γραφή Πωμός, γιατί η ονομασία του χωριού θεωρείται ότι έχει αρχαία ελληνική προέλευση, από τη λέξη βωμός. Είναι πολύ πιθανό κατά την Αρχαιότητα να υπήρχε στην περιοχή ναός ή τέμενος κάποιας θεότητας (ίσως της Αφροδίτης) με φημισμένο βωμό.
Στη περιοχή του χωριού υπάρχει αρχαιολογικός χώρος των Προϊστορικών όμως χρόνων, που δεν έχει ακόμη διερευνηθεί και μελετηθεί πλήρως. Υπάρχει επίσης η θεωρία ότι στην ίδια περιοχή υπήρχε η θρυλούμενη κυπριακή αρχαία πόλη Καλλίνουσα, που όμως δεν απαντάται σε αρχαίες φιλολογικές πηγές και δεν έχει υποστηριχθεί η ύπαρξη της από την αρχαιολογική έρευνα. Μοναδική ένδειξη για την ύπαρξη τέτοιας αρχαίας πόλης (εάν υπήρξε) ήταν η αρχαία ονομασία του ακρωτηρίου του Πωμού, που ο Κλαύδιος Πτολεμαίος ονομάζει Καλλίνουσα άκρα. Πάλι, μερικοί παλαιοί μελετητές (όπως ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός) ταυτίζουν την Καλλίνουσαν με την επίσης αρχαία κυπριακή πόλη Αλεξάνδρειαν, που βρίσκεται σημειωμένη σε μεσαιωνικούς χάρτες ως Αλεξανδρέττα ( Alesandreta ) , στην περιοχή του Πωμού.
Μετά από υπάρχουσες ενδείξεις αναφέρουν και καταλήγουν ότι υπήρχαν στην περιοχή του Πωμού αρχαίοι οικισμοί που δεν ήσαν όμως σημαντικές πόλεις. Δικαιολογείται έτσι η πιθανότατη αρχαία προέλευση της ονομασίας του χωριού.
Η περιοχή του Πωμού συνδέεται, με πιθανή άφιξη της Α γίας Ελένης εκεί, τον 14 ο μ.χ. αιώνα, όταν η μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου είχε επισκεφθεί την Κύπρο. Και πάλι δεν υπάρχουν κάποιες σαφέστερες ενδείξεις, εκτός του γεγονότος ότι κοντά στον Πωμό υπήρχε κι άλλος οικισμός (των Βυζαντινών χρόνων και των χρόνων της φραγκοκρατίας), που ονομαζόταν Αγία Ελένη . Ο οικισμός αυτός βρίσκεται επίσης, βορειότερα του Πωμού. Θα πρέπει να διαλύθηκε κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.
Στο χωριό τιμάται ιδιαίτερα η Παναγία. Υπάρχει μάλιστα στην περιοχή μικρό μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία Χρυσοπατερίτισσα . Το μοναστήρι βρίσκεται περίπου 5 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του σημερινού οικισμού. Σήμερα σώζεται μόνο η ομώνυμη εκκλησία του, που ανακαινίστηκε από το τμήμα αρχαιοτήτων.
Ήρωες Πωμού
Τούρκικη εισβολή 1974
Ο Σωτήρης Σπύρου Ιωάννου γεννήθηκε το 1950 στον Πωμό της Πάφου. Γονείς του ο Σπύρος και Σοφία Σπύρου Ιωάννου. Το 1974 ήταν 24 χρονών. Φοίτησε στο δημοτικό και τρία χρόνια στο γυμνάσιο. Επάγγελμα του κουρέας και καταστηματάρχης. Αρραβωνιάστηκε στην Αλάμπρα την Ανδρούλλα Νεοφύτου. Μαζί έκαναν ένα παιδί τον Σπύρο. Έπεσε μαχόμενος στις 14 Αυγούστου 1974. Τα οστά του βρέθηκαν στον Κουτσοβέντη και ταυτοποιήθηκαν με την μέθοδο του DNA το 2014.
Μάχες Τηλλυρίας
Στις μάχες του 1964, σύμφωνα και με τις μαρτυρίες, οι συγχωριανοί μας πολέμησαν και βρέθηκαν απέναντι από τους Τούρκους και κάτω από τα πυρά των αεροπλάνων και τις βόμβες Ναπάλμ. Οι βόμβες Ναπάλμ προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές και δημιούργησαν πολλά θύματα. Ανάμεσα στα θύματα εκείνων των ημερών ήταν και οι χωριανοί μας Ευάγγελος Ρούσος 52 ετών, ο Χρύσανθος Διονυσίου, 36 ετών, και ο Ανδρέας Ορφανίδης, 24 ετών. Οι τρεις ήρωες σκοτώθηκαν από αεροπορική προσβολή που έγινε στην κοινότητα μας από τουρκικά αεροπλάνα και με τη ρήψη βομβών Ναπάλμ.
Σύντομη χρονική ανασκόπηση των γεγονότων. Στις 7 του Αυγούστου 1964 η τουρκική αεροπορία άρχισε για πρώτη φορά να κτυπά την Κύπρο και να σκορπά τον πανικό στους κατοίκους του νησιού. Την αφορμή για την τουρκική επίθεση έδωσαν οι μάχες Μανσούρας-Κοκκίνων. Τα τουρκικά αεροπλάνα άρχισαν να πυροβολούν στο μεταλλείο της Λίμνης. Κάποια άλλα αεροπλάνα πέρασαν πάνω από τα Κόκκινα, τη Μανσούρα, τον Παχύαμμο, τον Πωμό μέχρι και την Πόλη Χρυσοχούς. Ένα τούρκικο αεροπλάνο καταρρίφτηκε στη Μόρφου, από πυροβόλο όλμο που βρισκόταν έξω από την εκκλησία της κοινότητας Πωμού. Άρθρο της εφημερίδας Μάχης έγραψε τότε ότι ο ηρωϊκός Πωμός έπαψε να υφίσταται από τους πυροβολισμούς. Στις 8 και 9 Αυγούστου οι Τούρκοι δεν βομβάρδιζαν μόνο στρατιωτικούς στόχους, αλλά και κατοικημένες περιοχές από το Ξερό μέχρι την Πόλη Χρυσοχούς.
Οι βόμβες Ναπάλμ προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές και δημιούργησαν πολλά θύματα. Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση από τη μάχη της Μανσούρας και από τους βομβαρδισμούς σκοτώθηκαν 53 Ελληνοκύπριοι και Ελλαδίτες (25 στρατιωτικοί και 28 πολίτες) και τραυματίστηκαν 125.
Ήρωες Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
- Ανδρέας Σάββα
- Πρόδρομος Χριστοφή Τσαούση
Ανάπτυξη
Ο Πωμός είναι κτισμένος δίπλα στη θάλασσα, σε μέσο υψόμετρο 10 μέτρων. Το τοπίο του χωριού έχει μια αισθητή κλίση προς τη θάλασσα. Υπάρχουν επίσης αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις που καταλαμβάνονται από ποικίλη φυσική βλάστηση, κυρίως πεύκα, ξισταρκές και θυμάρι.
Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Πωμός βρίσκεται δίπλα στον παραλιακό δρόμο Πόλης – Ξερού. Μέσω του δρόμου αυτού συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Παχύαμμος (περί τα 5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Νέα Δήμματα (περί τα 5 χμ.) και μέσω του με το χωριό Πόλη (περί τα 20 χμ.).
Περί τα δυο χιλιόμετρα βόρεια του χωριού βρίσκεται το άκρον Πωμού, εκεί όπου τα πάντα γαληνεύουν και ηρεμούν. Η διαδρομή από το γειτονικό χωριό Νέα Δήμματα μέχρι το άκρον Πωμού, είναι ίσως από τις πιο γραφικές παραθαλάσσιες διαδρομές. Το βουνό πέφτει σχεδόν κάθετα στη θάλασσα, ενώ οι απότομες πλαγιές είναι σκεπασμένες με πεύκα και οπωροφόρα δέντρα. Εξάλλου τα δανδελωτά ακρογιάλια με τους πολυάριθμους ορμίσκους και τα μυτερά μικρά ακρωτήρια, προσδίδουν στο τοπίο μια γραφικότητα μοναδική.
Η παράκτια θέση του χωριού συνέβαλε στην ανάπτυξη της αλιείας και στη δημιουργία μεγαλύτερου λιμανιού. Στην παραθαλάσσια περιοχή, δίπλα στο άκρον Πωμού, λειτουργεί αλιευτικό καταφύγιο, το οποίο φιλοξενεί σήμερα αρκετές βάρκες.
Το Λιθόρριπτο φράγμα, στα νοτιοανατολικά του χωριού, περιλαμβάνεται στα διοικητικά όρια του Πωμού. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο για το χωριό, μια μεγάλη έκταση γης του Πωμού αρδεύεται κυρίως από το ομώνυμο φράγμα, χωρητικότητας 859.000μ³.
Όλα τα πιο πάνω συνετέλεσαν στην ανάπτυξη τουριστικού ρεύματος, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Η δημιουργία τουριστικών μονάδων στη μαγευτική παραλία του χωριού, έδωσε την ευκαιρία, τόσο στους ξένους, όσο και στους ντόπιους, ν΄ απολαμβάνουν την μαγεία του τοπίου και την ηρεμία τους.
Οι τουριστικές αυτές μονάδες, είναι το πιο εντυπωσιακό θέαμα στην αμμουδιά. Η αμμουδιά, ανάμεσα στο γαλάζιο χρώμα της θάλασσας και των πεύκων, απομονωμένη και σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό, είναι προκλητική σ’ αυτούς που νοιάζονται για ξεκούραση, ηρεμία και γαλήνη. Και το βράδυ ακόμα επικρατεί η ίδια απόλυτη ησυχία και ηρεμία.
Έργα
Φυσικό Περιβάλλον
Στο φυσικό περιβάλλον της κοινότητας ξενικώντας με το φράγμα του Πωμού που χαρακτηρίζεται λιθόρριπτο φράγμα. Βρίσκεται κτισμένο πάνω στον ποταμό Λειβάδι , 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του χωριού. Μια μεγάλη έκταση γης του χωριού αρδεύεται κυρίως από το φράγμα.Το φράγμα του Πωμού είναι χωρητικότητας 859,000 κυβικών μέτρων, μήκος 168 μ., ύψος 38 μ., όγκο 150.000μ³ και επιφάνεια 83.000μ². Η κατασκευή του φράγματος συμπληρώθηκε το 1966 και σκοπός του ήταν η άρδευση έκτασης γης για την καλλιέργεια πρωίμων λαχανικών. Το χωριό τόνισε, περιλαμβάνεται στο Αρδευτικό Έργο Χρυσοχούς, από το οποίο έχει ωφεληθεί, στα πλαίσια της δεύτερης φάσης του, με την άρδευση και άλλων σημαντικών εκτάσεων γης στην παραλιακή περιοχή του.Εξάλλου σημείωσε, δύο περίπου χιλιόμετρα βόρεια του χωριού βρίσκεται το ακρωτήρι του Πωμού, το οποίον είναι γνωστό σαν «άκρον Πωμού» και το οποίο οφείλει τη δημιουργία του στο σκληρό πέτρωμα του διαβάση που το περιζώνει και το οποίο άντεξε τη διαβρωτική ενέργεια των κυμάτων. Η διαδρομή από την Πόλη μέσω Πωμού για το Άκρον Πωμού, είναι από τις πιο γραφικές παραθαλάσσιες διαδρομές του νησιού.Το βουνό πέφτει κάθετα στη θάλασσα ενώ οι απότομες πλαγιές είναι σκεπασμένες με πεύκα και οπωροφόρα δέντρα. Εξάλλου τα δανδελωτά ακρογιάλια με τους πολυάριθμους ορμίσκους και τα μυτερά μικρά ακρωτήρια προσδίδουν στο τοπίo μια μοναδική γραφικότητα, συμπλήρωσε.
Χρήσιμες Πληροφορίες
Κοινοτικό Συμβούλιο | 26342084 |
Βαγγέλης Στυλιανού – Κοινοτάρχης | 99386950 |
Δημοτικό Σχολείο Πωμού – Παχύαμμου | 26342073 |
Αστυνομικός Σταθμός Πόλης Χρυσοχούς | 26806280 |
Πυροσβεστικός Σταθμός Πάφου | 26806272 |
Δασικός Σταθμός Γιαλιάς | 26812740 |
Νοσοκομείο Πόλης Χρυσοχούς | 26821811 |
Πάρκο
Το κοινοτικό πάρκο έχει κατασκευαστεί το 2016 και διαθέτει παιχνίδια για τα παιδιά.
Μύλος
Το 2017 προχωρήσαμε στην κατασκευή παραδοσιακού μύλου στο δεύτερο κοινοτικό πάρκο για το παραδοσιακό άλεσμα του ρεσιού.